Ulaşım insanlık tarihi boyunca hep önem taşımıştır. Bir yerden bir yere gitmek çoğu zaman bir zorunluluktu ve bunu kolaylaştırmak için değişik çözüm ve araçlar aradılar. Tarih boyunca gelişim gösteren ulaşım araçları, insanların ihtiyaçlarından doğmuştur ve zamanla göze ve kolaylığa hitap edecek şekilde ilerlemiştir. Bu yazıda ulaşım araçlarının gelişimini detaylı bir şekilde dönem ve yerlere bölerek anlatacağız.
Eski Topluluklarda Ulaşım
Nakilin ilk şekli şüphesiz insan ayağıyla olmuştur. İnsanlar sonrasında nakliye için hayvanları kullanmayı öğrendi. Eşek ve atlar muhtemelen M.Ö. 4.000 ve 3.000 yılları arasında evcilleştirildi (tabii ki kesin tarih bilinmiyor). Develer daha sonra M.Ö 3.000 ve 2.000 yılları arasında evcilleştirildi.
İlk tekerlek ise Mezopotamya bölgesinde icat edildi. İlk tekerlekler, bir daire oluşturacak şekilde birbirine tutturulmuş ahşap parçalar halinde yapıldı, daha sonra geliştirilip daha iyi hal alması sağlandı.
Deniz ulaşımında yapılan ilk adımlar da Mısırlılar tarafından atılmıştır denilebilir. Mısırlılar yelkenli tekneleri icat ettiler. Bu tekneler, birbirlerine bağlanmış papirüslerden yapılmışlardı. Fakat bulunan yelkenliler sadece tek bir yöne giderken kullanılıyordu. Rüzgara karşı gidebilmek için kürekleri kullanmak gerekmiştir.
M.Ö. 2.700 yıllarında Mısırlılar deniz ticaretinde ahşap gemi kullanmaya başladılar. Bu tekneler için insan gücü gerekiyordu.
Roma Taşımacılığı
Romalılar, İmparatorluk boyunca inşa ettikleri yol ağları ile ünlüdür. Roma lejyoneri onları inşa etti, böylece Roma ordusu imparatorluğun bir bölümünden diğerine hızlı bir şekilde gidebildi. Zengin insanlar at arabasıyla veya uzun yolculuklarda kapalı vagonla dolaşmışlardır.
Su taşımacılığı da Romalılar için önemliydi. 1,000 ton kargo taşıyabilen büyük ticaret gemileri inşa ettiler.
Roma gemilerinin dikdörtgen yelkenleri ve tek bir ana direği vardı, ancak bazı gemilerin bazı kısımlarında küçük yelkenler bulunuyordu. Roma gemilerinin dümenleri yoktu. Bunun yerine kürekle yönlendiriliyorlardı. Romalılar deniz taşımacılığına yardım amaçlı deniz fenerleri de yaptılar.
Orta çağda Taşımacılık
Orta çağda zengin insanlar bazen kapalı vagonlarla dolaşırlardı. Süspansiyonu olmadığı, engebeli ve titrek olduğu için çok rahatsız oluyorlardı. Ulaşım gelişmediği için yollar berbat haldeydi. Bazıları ise atları kullanmışlardır. İki atın bağlandığı bir aracı kullanan insanlar, atların hızını ayarlayabilmek için atları eğittiler.
Ancak denizde birtakım faydalı buluşlar yapılmıştır. Çin, pusulayı yüzyıllar önce Avrupa'da kullanılmadan önce icat etti. Bununla birlikte, 12. yüzyılda Avrupalılar onu kullanmayı öğrendi. Ayrıca 12. yüzyılda Avrupalılar dümeni icat ettiler. (Çinliler bunu yüzyıllarca bağımsız olarak kullanmışlardı). Ayrıca Orta çağ gemi inşaatı çok daha ileri bir hale geldi ve 15. yüzyılda gemiler 3 direk ile yapıldı.
16. Yüzyılda Ulaşım
Tudor (İngiliz tarihinin en parlak dönemi) zamanlarında ulaşım hala yavaş ve rahatsız bir haldeydi. Yollar topraktandı. Kanunen erkekler, yerel yolları onarmak için birkaç gün harcamak zorunda kalmışlardı ve sonuç iyi olmuştu. İnsanlar atla ulaşım yaptılar.
Tudor zamanlarında günde 50 veya 60 kilometre yolculuk ederseniz şanslı olurdunuz. Londra'dan Plymouth'a gitmek normalde bir hafta sürerdi.
Mallar bazen atlarla (yan taraflarında torbalar bulunan atlar) taşınırdı. Ayrıca kapalı vagonlu taşıyıcılar malları ve bazen de yolcuları taşıyordu. Bununla birlikte, mümkün olduğunda insanlar su ile ulaşımı tercih ettiler. İngiltere'nin her yerinde bir 'kıyı ticareti' vardı. Ülkenin bir bölümünden gelen mallar, deniz yoluyla diğer bölgelere çekildi.
18. yüzyılda ulaşım
18. yüzyılda ulaşım büyük ölçüde geliştirildi. Malların taşınması da kanalları kazarak daha kolay hale getirildi. 18. yüzyıl başlarında malların çoğu atlarla taşınırdı. Ağır mal taşımak çok pahalıydı. Bununla birlikte, 1759'da Bridgewater Dükü, Worsley'deki mülkünden Manchester'a kömür getirmek için bir kanal inşa etmeye karar verdi. James Brindley adlı bir mühendis görevi aldı. Bu tamamlandığında, Bridgewater kanalı Manchester'daki kömür fiyatını yarıya indirdi. 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında çok daha fazla kanal açılmıştır. Malların taşınması daha ucuz hale getirilerek endüstriyel devrimde önemli bir rol oynandı.
Bu arada Fransa'da Montgolfier kardeşler 1783'de sıcak hava balonunu icat ettiler. Hidrojen balonu 1783'de icat edildi. 1785'de İngiliz Kanalına iki adam hidrojen balonuyla uçtu.
19. yüzyılda ulaşım
19. yüzyılın ortalarında ulaşım demir yolları ile devrim yarattı. Seyahat etmeyi çok daha hızlı bir hale getirdiler. (Ayrıca kara yolu tehdidini ortadan kaldırdılar). Stockton ve Darlington demir yolu 1825'de açıldı. Ancak ilk büyük demir yolu Liverpool'dan Manchester'a gidiyordu. 1840'larda demir yollarının inşasında büyük bir patlama oldu ve İngiltere'deki çoğu kasaba demir yolları yayıldı. 19. yüzyılın sonlarında pek çok köye bağlanan birçok şube hattı inşa edildi.
İngiltere'deki ilk yeraltı demir yolu, 1863'de Londra'da inşa edildi. Vagonlar buharlı trenlerle çekildi. İlk elektrikli yeraltı trenleri 1890'da Londra'da faaliyete geçti. Merkezi Hat 1900'de açıldı. Bakerloo Hattı ve Piccadilly Hattı 1906'da açıldı. Bu arada Paris Metrosu 1900'de açıldı.
Atlı tramvaylar da bu zamanlarda yaygınlaştı. Bu arada ilk trafik ışıkları 1868 yılında Londra'ya kuruldu.
Karl Benz ve Gottlieb Daimler, ilk otomobilleri 1885 ve 1886'da yaptı. Motosikletlerin 1885 yılında patent alındı. Otomobiller hızla gelişti. Araba ısıtıcısı Thomas Ahearn tarafından 1890'da keşfedildi. 1880 civarında bisikleti icat edildi ve bisiklet kısa sürede popüler bir ulaşım aracı haline geldi. Bisiklet güvenliydi ve kullanımı kolaydı. Bu yüzden çoğu insan bisiklet kullanmayı tercih etmiştir.
Bu arada 19. yüzyılda deniz ulaşımında buhar gemisi tarafından devrim yaratıldı. 1815 yılına kadar buharlı gemiler İngiliz kanalından geçiyordu. Savannah, Atlas Okyanusunu 1819'da geçmek için kullanılan ilk buharlı gemi oldu. Atlantik'ten geçmek birkaç hafta sürdü. Sonra 1838'de Sirius adlı bir buhar gemisi 19 gün içinde yolculuğa çıktı.
20. yüzyılda ulaşım
Ulaşım 20. yüzyılda büyük ölçüde gelişti. İlk otomobiller Birinci Dünya Savaşından sonra 19. yüzyılın sonunda ortaya çıksalar da bu dönemde daha ucuz ve daha yaygın hale geldi. Ancak 1940 yılında İngiltere'de 10 aileden sadece birinde bir araba bulunuyordu. İkinci Dünya Savaşından sonra kullanılan araba sayısı arttı. 1959 yılına kadar halkının % 32'si araba sahibi oldu. Ancak otomobiller 1960'lı yıllarda iyice yaygınlaştı. 1970 yıllarına gelindiğinde, ailelerin çoğunluğunda araba bulunuyordu.
1903 yılında İngiltere'de 20 MPH'lik bir hız sınırı getirildi. 1930'da bu sınır kaldırılmıştır. Ancak 1934 yılında, inşa edilen alanlarda 30 MPH'lik bir hız sınırı getirilmiştir. İlk elektrikli trafik ışıkları 1914'de ABD'de icat edildi. İngiltere'de ilk elektrikli trafik ışıkları 1925 yılında Londra'ya kuruldu. 1931'de sürücü için ehliyet zorunlu hale getirildi. 1934 yılında bir sürüş testi başlatıldı.
1959'da İsveçli Nils Bohlin üç noktalı emniyet kemerini geliştirdi. 1983 yılında İngiltere'de emniyet kemeri takma zorunluluğu getirildi. Tekerlek kelepçeleri İngiltere'de 1983 yılında hız kameraları ise 1992'de tanıtıldı. Ulaşım araçlarının zaman içinde gelişimi artık büyük bir boyuta geçmiştir.
1931'de Rolla N Harger adlı bir Amerikalı ilk alkol ölçeri icat etti. İlk kez 1939 yılında Indianapolis'de kullanıldı.
20. yüzyılın ortalarında İngiltere'de büyük bir şube demir yolu ağı kuruldu. Ancak 1963 yılında Dr. Beeching adlı bir bakan, birçoğunu kapattı.
Bu arada tamamen yeni bir ulaşım şekli başladı. 1919'da uçaklar Londra ve Paris arasında yolcu taşımaya başladı. (İngiltere'deki ilk uçak uçuşu 1908'de yapılmıştır). İlk yolcu jet hizmeti 1952'de başladı.
Bununla birlikte, 20. yüzyılın başlarındaki uçuş, birkaç insanın karşılayamayacağı bir lükstü. Geçmişten günümüze ulaşım araçlarının gelişimi bu şekilde olmuştur.
Eski Topluluklarda Ulaşım
Nakilin ilk şekli şüphesiz insan ayağıyla olmuştur. İnsanlar sonrasında nakliye için hayvanları kullanmayı öğrendi. Eşek ve atlar muhtemelen M.Ö. 4.000 ve 3.000 yılları arasında evcilleştirildi (tabii ki kesin tarih bilinmiyor). Develer daha sonra M.Ö 3.000 ve 2.000 yılları arasında evcilleştirildi.
İlk tekerlek ise Mezopotamya bölgesinde icat edildi. İlk tekerlekler, bir daire oluşturacak şekilde birbirine tutturulmuş ahşap parçalar halinde yapıldı, daha sonra geliştirilip daha iyi hal alması sağlandı.
Deniz ulaşımında yapılan ilk adımlar da Mısırlılar tarafından atılmıştır denilebilir. Mısırlılar yelkenli tekneleri icat ettiler. Bu tekneler, birbirlerine bağlanmış papirüslerden yapılmışlardı. Fakat bulunan yelkenliler sadece tek bir yöne giderken kullanılıyordu. Rüzgara karşı gidebilmek için kürekleri kullanmak gerekmiştir.
M.Ö. 2.700 yıllarında Mısırlılar deniz ticaretinde ahşap gemi kullanmaya başladılar. Bu tekneler için insan gücü gerekiyordu.
 |
| Tekerleğin zaman içinde gelişimi |
Roma Taşımacılığı
Romalılar, İmparatorluk boyunca inşa ettikleri yol ağları ile ünlüdür. Roma lejyoneri onları inşa etti, böylece Roma ordusu imparatorluğun bir bölümünden diğerine hızlı bir şekilde gidebildi. Zengin insanlar at arabasıyla veya uzun yolculuklarda kapalı vagonla dolaşmışlardır.
Su taşımacılığı da Romalılar için önemliydi. 1,000 ton kargo taşıyabilen büyük ticaret gemileri inşa ettiler.
Roma gemilerinin dikdörtgen yelkenleri ve tek bir ana direği vardı, ancak bazı gemilerin bazı kısımlarında küçük yelkenler bulunuyordu. Roma gemilerinin dümenleri yoktu. Bunun yerine kürekle yönlendiriliyorlardı. Romalılar deniz taşımacılığına yardım amaçlı deniz fenerleri de yaptılar.
Orta çağda Taşımacılık
Orta çağda zengin insanlar bazen kapalı vagonlarla dolaşırlardı. Süspansiyonu olmadığı, engebeli ve titrek olduğu için çok rahatsız oluyorlardı. Ulaşım gelişmediği için yollar berbat haldeydi. Bazıları ise atları kullanmışlardır. İki atın bağlandığı bir aracı kullanan insanlar, atların hızını ayarlayabilmek için atları eğittiler.
Ancak denizde birtakım faydalı buluşlar yapılmıştır. Çin, pusulayı yüzyıllar önce Avrupa'da kullanılmadan önce icat etti. Bununla birlikte, 12. yüzyılda Avrupalılar onu kullanmayı öğrendi. Ayrıca 12. yüzyılda Avrupalılar dümeni icat ettiler. (Çinliler bunu yüzyıllarca bağımsız olarak kullanmışlardı). Ayrıca Orta çağ gemi inşaatı çok daha ileri bir hale geldi ve 15. yüzyılda gemiler 3 direk ile yapıldı.
16. Yüzyılda Ulaşım
Tudor (İngiliz tarihinin en parlak dönemi) zamanlarında ulaşım hala yavaş ve rahatsız bir haldeydi. Yollar topraktandı. Kanunen erkekler, yerel yolları onarmak için birkaç gün harcamak zorunda kalmışlardı ve sonuç iyi olmuştu. İnsanlar atla ulaşım yaptılar.
Tudor zamanlarında günde 50 veya 60 kilometre yolculuk ederseniz şanslı olurdunuz. Londra'dan Plymouth'a gitmek normalde bir hafta sürerdi.
Mallar bazen atlarla (yan taraflarında torbalar bulunan atlar) taşınırdı. Ayrıca kapalı vagonlu taşıyıcılar malları ve bazen de yolcuları taşıyordu. Bununla birlikte, mümkün olduğunda insanlar su ile ulaşımı tercih ettiler. İngiltere'nin her yerinde bir 'kıyı ticareti' vardı. Ülkenin bir bölümünden gelen mallar, deniz yoluyla diğer bölgelere çekildi.
18. yüzyılda ulaşım
18. yüzyılda ulaşım büyük ölçüde geliştirildi. Malların taşınması da kanalları kazarak daha kolay hale getirildi. 18. yüzyıl başlarında malların çoğu atlarla taşınırdı. Ağır mal taşımak çok pahalıydı. Bununla birlikte, 1759'da Bridgewater Dükü, Worsley'deki mülkünden Manchester'a kömür getirmek için bir kanal inşa etmeye karar verdi. James Brindley adlı bir mühendis görevi aldı. Bu tamamlandığında, Bridgewater kanalı Manchester'daki kömür fiyatını yarıya indirdi. 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında çok daha fazla kanal açılmıştır. Malların taşınması daha ucuz hale getirilerek endüstriyel devrimde önemli bir rol oynandı.
Bu arada Fransa'da Montgolfier kardeşler 1783'de sıcak hava balonunu icat ettiler. Hidrojen balonu 1783'de icat edildi. 1785'de İngiliz Kanalına iki adam hidrojen balonuyla uçtu.
19. yüzyılda ulaşım
19. yüzyılın ortalarında ulaşım demir yolları ile devrim yarattı. Seyahat etmeyi çok daha hızlı bir hale getirdiler. (Ayrıca kara yolu tehdidini ortadan kaldırdılar). Stockton ve Darlington demir yolu 1825'de açıldı. Ancak ilk büyük demir yolu Liverpool'dan Manchester'a gidiyordu. 1840'larda demir yollarının inşasında büyük bir patlama oldu ve İngiltere'deki çoğu kasaba demir yolları yayıldı. 19. yüzyılın sonlarında pek çok köye bağlanan birçok şube hattı inşa edildi.
İngiltere'deki ilk yeraltı demir yolu, 1863'de Londra'da inşa edildi. Vagonlar buharlı trenlerle çekildi. İlk elektrikli yeraltı trenleri 1890'da Londra'da faaliyete geçti. Merkezi Hat 1900'de açıldı. Bakerloo Hattı ve Piccadilly Hattı 1906'da açıldı. Bu arada Paris Metrosu 1900'de açıldı.
Atlı tramvaylar da bu zamanlarda yaygınlaştı. Bu arada ilk trafik ışıkları 1868 yılında Londra'ya kuruldu.
Karl Benz ve Gottlieb Daimler, ilk otomobilleri 1885 ve 1886'da yaptı. Motosikletlerin 1885 yılında patent alındı. Otomobiller hızla gelişti. Araba ısıtıcısı Thomas Ahearn tarafından 1890'da keşfedildi. 1880 civarında bisikleti icat edildi ve bisiklet kısa sürede popüler bir ulaşım aracı haline geldi. Bisiklet güvenliydi ve kullanımı kolaydı. Bu yüzden çoğu insan bisiklet kullanmayı tercih etmiştir.
Bu arada 19. yüzyılda deniz ulaşımında buhar gemisi tarafından devrim yaratıldı. 1815 yılına kadar buharlı gemiler İngiliz kanalından geçiyordu. Savannah, Atlas Okyanusunu 1819'da geçmek için kullanılan ilk buharlı gemi oldu. Atlantik'ten geçmek birkaç hafta sürdü. Sonra 1838'de Sirius adlı bir buhar gemisi 19 gün içinde yolculuğa çıktı.
20. yüzyılda ulaşım
Ulaşım 20. yüzyılda büyük ölçüde gelişti. İlk otomobiller Birinci Dünya Savaşından sonra 19. yüzyılın sonunda ortaya çıksalar da bu dönemde daha ucuz ve daha yaygın hale geldi. Ancak 1940 yılında İngiltere'de 10 aileden sadece birinde bir araba bulunuyordu. İkinci Dünya Savaşından sonra kullanılan araba sayısı arttı. 1959 yılına kadar halkının % 32'si araba sahibi oldu. Ancak otomobiller 1960'lı yıllarda iyice yaygınlaştı. 1970 yıllarına gelindiğinde, ailelerin çoğunluğunda araba bulunuyordu.
1903 yılında İngiltere'de 20 MPH'lik bir hız sınırı getirildi. 1930'da bu sınır kaldırılmıştır. Ancak 1934 yılında, inşa edilen alanlarda 30 MPH'lik bir hız sınırı getirilmiştir. İlk elektrikli trafik ışıkları 1914'de ABD'de icat edildi. İngiltere'de ilk elektrikli trafik ışıkları 1925 yılında Londra'ya kuruldu. 1931'de sürücü için ehliyet zorunlu hale getirildi. 1934 yılında bir sürüş testi başlatıldı.
1959'da İsveçli Nils Bohlin üç noktalı emniyet kemerini geliştirdi. 1983 yılında İngiltere'de emniyet kemeri takma zorunluluğu getirildi. Tekerlek kelepçeleri İngiltere'de 1983 yılında hız kameraları ise 1992'de tanıtıldı. Ulaşım araçlarının zaman içinde gelişimi artık büyük bir boyuta geçmiştir.
1931'de Rolla N Harger adlı bir Amerikalı ilk alkol ölçeri icat etti. İlk kez 1939 yılında Indianapolis'de kullanıldı.
20. yüzyılın ortalarında İngiltere'de büyük bir şube demir yolu ağı kuruldu. Ancak 1963 yılında Dr. Beeching adlı bir bakan, birçoğunu kapattı.
Bu arada tamamen yeni bir ulaşım şekli başladı. 1919'da uçaklar Londra ve Paris arasında yolcu taşımaya başladı. (İngiltere'deki ilk uçak uçuşu 1908'de yapılmıştır). İlk yolcu jet hizmeti 1952'de başladı.
Bununla birlikte, 20. yüzyılın başlarındaki uçuş, birkaç insanın karşılayamayacağı bir lükstü. Geçmişten günümüze ulaşım araçlarının gelişimi bu şekilde olmuştur.